همواره بحث های پیرامون دانستنی های تاریخی و همچنین تقویم های مختلف دردنیا و نحوه ی تبیین آنها از پر طرفدارترین موضوعات بین دوستداران علم بوده است. تقویم میلادی نیز از این قاعده مستثنی نیست. تاریخچه ی تقویم میلادی به این دلیل بسیار مورد توجه مخاطبین قرار گرفته است که بسیاری از کشور ها از آن به عنوان تقویم رسمی خود استفاده می نمایند. با توجه به اینکه مقالات در این زمینه در فضای وب، اغلب نامفهوم و یا به صورت اجمال نگارش شده اند؛ بر آن شدیم تا به صورت تفصیلی و جامع به موضوع تقویم میلادی و جستار های وابسته بپردازیم. آنچه می خوانید تلاش همکاران ما با بهره گیری از منابع معتبر در این زمینه می باشد تا بتوانیم به شکلی ساده و روان تاریخچه ی تقویم میلادی و مباحث پیرامون آن را بیان کنیم.
تاریخچه تقویم میلادی
مطالعه ی تاریخچه ی تقویم میلادی به دلیل وجود یک سیر تکاملی و دوره های تعدیلی در نگاه اول کمی مبهم و نامفهوم به نظر میرسد، ولی می توان با کمی افزایش اطلاعات راجع به بعضی مفاهیم و گاهشماری های مرتبط، این ابهام را به یک فرصت جهت درک هرچه بهتر و بالا بردن سطح معلومات در این زمینه بدل کرد. لذا شناخت مفاهیمی که در ادامه مطالعه خواهید کرد، ضروری به نظر میرسد.
گاهشماری هایی که در سیر تکاملی تقویم میلادی نقش داشته اند:
- گاهشماری یونانی
- گاهشماری رومی
- گاهشماری ژولینی
تقویم رومیزی 1403 و سالنامه 1403 را از سایت سالنامه برگ سفارش دهید
گاهشماری یونانی
مسابقات المپیک در دشت المپیا (Olympia) در اِلیس برگزار می شد که سال های میانی بین آنها را می شمردند. تقویم یونانی بر پایه ی دوره های چهار ساله استوار بود که به این دوره ها المپیاد نیز گفته می شد. هر المپیاد را به نام قهرمان مسابقات اسم گذاری می کردند، مثلا: اولین المپیاد، کورئبوس در سال 776 پیش از میلاد بود.
گاهشماری رومی
بسیاری از شما حتما افسانه های مربوط به پیدایش شهر روم و ماجرای به رود سپرده شدن برادران دوقلوی خردسال که بعدا توسط یک ماده گرگ، شیر داده می شوند را شنیده اید. اگر علاقه به یک روایت ساده و سر راست در این خصوص دارید، حتما کتاب تاریخ روم باستان نوشته ی فئودور پتروویچ کوروفکین(Korovkin, Fedor Petrovich) به ترجمه ی غلامحسین متین را مطالعه نمایید.
نام آن دو پسر رموس و رمولیوس(Romulus – Remus) بود که بعدها رمولیوس برادر خود را کشت و نام روم را نیز به یاد برادر مقتولش نامگذاری کرد. بسیاری از نویسندگان رموس و رمولیوس (بنیان گذاران روم باستان در 753 سال قبل از میلاد) را مخترع گاهشماری رومی می دانند.
در این تقویم هر سال ده ماه است و سال با اعتدال بهاری آغاز می شود. همچنین تعداد روزهای سال در این گاه شماری جمعا 304 روز بوده است که اسامی ماه ها مبتنی بر اعداد است. (مثلا: سپتم=هفت، اکتو=هشت و …)
گاهشماری رومولوس
- مارتیوس (۳۱ روزه)
- آپریلیس (۳۰ روزه)
- مایوس (۳۱ روزه)
- یونیوس (۳۰ روزه)
- کوئین‌تیلیس (۳۱ روزه)
- سکس‌تیلیس (۳۰ روزه)
- سپتامبر (۳۰ روزه)
- اکتبر (۳۱ روزه)
- نوامبر (۳۰ روزه)
- دسامبر (۳۰ روزه)
بعدها دومین پادشاه روم، نوما پومپیلیوس(Numa Pompilius) ماه های ژانویه و فوریه را به ده ماه قبلی اضافه کرد و چون در آن زمان اعداد فرد را خوش یمن میدانستند، 51 روز به تعداد روزها اضافه شد و همچنین یک روز از ماه های 30 روزه برداشته شد. بدین ترتیب چهار ماه 31 روزه و هفت ماه نیز 29 روزه و ماه فوریه (و یا به نقل از پلوتارک(Πλούταρχος) مورخ یونانی فیرواریوس) 28 روزه شد.
اگرچه نقل های مختلف از افراد متفاوت مانند پلوتارک و اووید(Publius Ovidius Naso) کمی در بیان نام ماه ها با هم اختلاف دارند.
گاهشمار رومی از تقویم یونانی اقتباس شده است و ابتدا بر پایه های گام های ماه و فصل های های زراعی بود؛ اما بعضی ها معتقدند این تقویم بر اساس گاهشماری باستانی مصر که از تقویم شمسی بهره می گرفته، پدید آمده است. گام های ماه به معنی حالت های دیده شدن بخش روشن ماه از زمین است (مانند ماه کامل یا بدر و تربیع اول یا یک چهارم نخست و محاق یا همان ماه تاریک) و فصل های زراعی به معنی فصول چهارگانه سال بود که اینها دلایلی برای ده ماهه بودن سال در زمان پادشاه اول روم بود.
گاهشماری ژولینی
این گاهشماری همان تقویم رومی است که 46 سال قبل از میلاد در دو دوره ی امپراطوری توسط سزار های وقت (ژولیوس/آرگوستوس-Gaius Julius Caesar/ Gaius Octavius) تعدیل شد. مثلا ماه فوریه 29 روز و در نتیجه، آن سال کبیسه گردید و یا جابجایی آغاز سال از 25 مارس به اولین روز ژانویه که طی این جابه جایی ماه هایی که هشتم و نهم و دهم بودند به ده و یازده و دوازده تغییر یافتند. لازم به ذکر است که کبیسه یعنی سالی که طبق قاعده ی نجومی هر 4 سال یکبار یک روز به ماه آخر آن اضافه می گردد و از 365 روز به 366 روز تغییر می یابد.
تقویم میلادی
رومی ها با گذشت زمان (حدود 16 قرن) در دوره ی پاپ گرگوری متوجه شدند که عید پاک (مربوط به زنده شدن عیسی مسیح (ع) که از آن به عنوان رستاخیز مسیح (ع) یاد می کنند) مدام به داخل زمستان کشیده می شود در حالی که این عید در ابتدای بهار برگزار می شد.
کلیسای کاتولیک برای رفع این نقیصه با به کارگیری روش های قبلی به شیوه ای نوین موفق شدند چیزی معادل 0.002 تصحیح را در تقویم به وجود آورند. این تغییر، که توسط پزشکی از اهالی ناپل به اسم لیلیوس ارائه شده بود، مورد تایید گرگوری سیزدهم نیز قرار گرفت. طی شیوه ی ارائه شده، تنها سال هایی از مضرب 100 کبیسه هستند که مضرب 400 نیز باشند. مثلا: سال 1900 کبیسه نیست ولی سال 2000 کبیسه است؛ به این ترتیب هر 400 سال سه روز از تقویم کم می شد و همچنین تقویم ده روز به جلو کشیده شد. از این روی تقویم میلادی پدید آمد.
تقویم میلادی که به اسم تقویم گرگوری نیز مشهور است توسط اغلب کشورهای جهان به عنوان تقویم رسمی پذیرفته شده است؛ البته این پذیرش بصورت تدریجی صورت گرفته است. این تقویم در سال 1582 بوجود آمد و در سال 1929، جمع پذیرندگان آن تکمیل شد. البته بعضی از کشور ها (مانند افغانستان، ایران، اتیوپی، نپال) این تقویم را به عنوان تقویم رسمی کشورشان نمی شناسند.
نواقص تقویم میلادی
این گاه شماری یک تقویم قراردادی است و بی ارتباط بودن آن با پدیده های طبیعی مانند وضعیت فصول و موقعیت های خاص زمین یکی از نواقص آن است. برای نقص های دیگر برای این تقویم می توان به دخل و تصرف های زیاد در طول تاریخ و یا نامنظم بودن روزهای ماه و نداشتن پایه دقیق مذهبی نیز اشاره نمود. نداشتن پایه دقیق مذهبی، مسیحیان را با مشکلات عدیده ای روبرو کرده است که ناچارند برای تعیین ایام مذهبی مانند عید پاک از تقویم قمری کمک بگیرند.
تلاش برای تغییر تقویم میلادی
برای رفع این نواقص و تدوین یک تقویم معتبر جهانی تلاش فراوانی صورت گرفت که چاره ساز نبود. مثلا جان هرشل(JOHN HERSCHEL) در قرن نوزدهم پیشنهاداتی داد، ولی به جایی نرسید؛ یا طرحی جهت تدوین تقویمی معتبر در سازمان ملل مطرح شد که تصویب نشد. همچنین طرح تقویم انقلابیون فرانسه نیز که در فرانسه مورد تایید قرار گرفته بود وتوسط کمون پاریس مورد استفاده قرار می گرفت، بوسیله ناپلئون بناپارت لغو گردید و منسوخ شد.
